Wat sykje wy yn 'e eagen fan ferstoarne famyljeleden? Hoefolle leed of minsklikheid se ûnderfûn hawwe, of wa’t se wiene en hoe’t wy har weromkenne wolle? Wolle wy ‘in oantinken út de siel van dy minsken’ fine, miskien yn in besykjen om foar eigen hâldfêst sinnige antwurden te krijen? Of is it mear om ús eigen wissichheden feilich te stellen? Nuver net, dat sokke fragen oer doetiids mear belang en betsjutting krije al nei’t wy âlder wurde. Blykber hawwe wy tsjintwurdich mear of faker ankers nedich yn it libben. Of piketpealtsjes, op ús hieltyd kronkeliger en diziger paadsje oan it ein fan ús libben foar de dea út. Beppe har libbensmotto wie dat se harsels it bêste mar wat dom hâlde koe, yn 'e oertsjûging dat se sa it fierst yn it libben komme soe.  Alteast, sa hat se it my in kear ferteld, ferpakt as goed bedoelde rie. Ik snapte der neat fan. Jier of santjin moat ik doe west hawwe, ik tocht yn myn adolessinte healwizichheid te witten dat it selsbewust útdragen fan kennis en wissichheid in better doel wie as it te keap rinnen mei eigen ûnnoazelens.

It portrettearjen fan ús beppe. Dat slagget net yn ien kear. Wis, it liket miskien wol aardich yn ferliking mei har foto dy’t ik fan dy krigen, mar har karakter is my net nei’t sin. Der is wat mei it kontrast, mar benammen it smûlwurk (fan it skilderwurk dan) is net wat it wêze moat. Sa’t se oant no ta op it skildersdoek ferskinen is hawwe wy ús beppe echt net kennen. Op dy foto is sy in moaie, ripe frou fan miskien fjirtich jier, mar miskien ek wol fyftich jier. Aldens fyn ik tsjintwurdich mar min yn te skatten, foaral as se jonger binne as ús en dat binne op  dit stuit fierwei de measten.

Tryst datsto net it folle pûn hellest út blykber in seldsume oanbieding fan poerbêste gratis boeken, ek al binne se dan miskien hielendal dyn smaak net. Moatte wy ús no soargen meitsje om dy? Hast it wer ris te heech yn ’e holle? Moatte wy dy neisjen litte? Of sille wy it der foarearst mar op hâlde dat elk gewoanwei syn eigen smaak en nuvere riten hat? En do hast in pear nuvere fansels. Ik bin der wis fan dat heit him omdraait op of yn syn wolke fan jiskewille fier boppe ús. Dat útrekkene do ús heit syn sunichheid net meikrigen en opheind hast. Witst noch hoe’t er altyd mei in lyts stikje bôle oan it útein fan syn breames it lêste flutsje sjem út it potsje reage? En hoe’t er dan glimkjend sei er dat der noch foar minstens in kwartsje yn siet, sels as er it finaal skjin himmele hie? De man bikte bulten stien dy’t er foar neat fan ’e gemeente dagen oanien op syn âlde bakfyts thúsbrocht hie om sa sunich mooglik in tritich meter lange muorre te mitseljen tusken ús hiem en dy fan de keunstsinnige buorlju mei harren ferrikkewarre samling brûkte krystbeammen. Alle fiif kleuren stealtsjes ferve mong er om de kezinen yn ’e ferve te setten. Us heit, wist noch hoe’t er noait nije klean ha woe en fjirtich jier foar syn dea al sei dat er te âld wie foar in nije keuken en fierstente lang oan syn antike swart-wyt telefyzje hingen bleau en hoe’t er alle griente sels ferboude… Syn hiele hûs sels op syn foardielichst ferboude? En net allinnich sines? En hoe’t er jierrenlang abonnearre wie op sosjalistysk stichtlike útjeften fan de Arbeiderspers? En do, do litst sa’n oanbieding foar in Boek notabene samar sitte… Hast de oarloch net meimakke fansels.

‘Ien boek foar fiif euro, trije foar in tientsje.’ Ferline wike wie dit it kommersjele kredo by de ôfpriizge boeken yn ’e boekwinkel it doarp fierderop. En nee, der stie net in boek fan dy tusken, wol in nijsgjirrich Hollânsktalich debútboek fan in grif takomstich ferneamde skriuwer yn it Frysk. No kin in winkel yn Nederlân net samar in boek eigenmachtich yn ’e ramsj smite. Dit silsto ek wol witte, wy hawwe ommers in wet op de fêste boekepriis. De priis fan in nij boek wurdt fêststeld troch de útjouwer en alle ferkeapers moatte har dêr op hals en kiel oan hâlde. Nei minimaal twa jier mei de útjouwer de priis lykwols frijjaan en pas dan kin de boekferkeaper sels bepale hokker priis er foar dat boek hawwe wol. Mar wat de skriuwer dêr dan noch oan fertsjinnet? De Volkskrant hie ôfrûne sneon hjir in nijsgjirrich artikel oer. Wist dat fan tachtich prosint fan alle Nederlânsktalige boeken nei in jier minder as hûnderd eksimplaren ferkocht binne? En dat foar fyftich prosint fan de titels nei tsien jier dit noch sa is… Treurich dochs? Boeken yn it Hollânsk, jonge, dat is spek yn ’e hûnenêsten… It is mar goed dat Fryske titels folle better ferkeapje, mei troch de nea folpriizge sutelaksjes op ynstigaasje fan ús Wâldster doarpsgenoat Ferdinand de Jong. Nettsjinsteande dat snap ik no wêrom asto tsjintwurdich sa oan it skilderjen slein bist. Bist mei ien skilderij -foaral yn dyn ferneamd fluchdroegjende akrylferve- folle earder klear as mei in heul boek en boppedat kinst as selsstannich fisuele keunstner hjir sels de priis fan bepale. Mei ien skilderijke fan sis mar twahûndert euro hast al mear fertsjinne as yn tsien jier mei hûndert ferkochte Ale Alemas. Dyn histoarysk Wâldster winterskilderij, bygelyks, op in panieltsje fan 40 by 45, hat in fertroude yntegriteit dat generaasjes lang sa geef as kryt wêze sil. Mar hjir hoech ik dyn skilderwurk net te priizgjen, eins woe ik it ha oer dat bjusterbaarlik boek fan de skriuwer út ’e ramsj dêrt’tst de namme mar better fan ûnthâlde moatst: Jilt Jorritsma. Titel fan it boek: Was. Dat ‘was’ kinst lêze as ‘wat wie’, mar ek as ‘bijewaaks’. It soe wat wêze om dit boek yn in Fryske oersetting in sawat lyksoartich treflike titel meijaan te kinnen.

Wol ja, stapstiennen...

… And what is yóur claim to fame?,’ frege Larry my ûnferwachts, wylst wy nei in gearkomste fan ús team mei de professor ûnder happy hour yn de ús fertroude bar sieten. ‘All drinks -your pick’-, foar mar ien dollar, dat wiene nochris tiden. Tiid en plak: tusken fjouwer en fiif op in waarme freedtemiddei yn maaie 1982, downtown Plattsburgh, upstate New York. Ik ferslokte my yn myn topshelf whisky: fame, ikke?

Sjoch, sa giet soks. Ien fan de fjouwer boeken dy’t ik fan dy krije mocht foar ús jierdei wie Stapstiennen, fan Douwe Tamminga. Do ferteldest derby datst dizze gedichtebondel kocht hiest yn in kostlik antikwariaat yn Ljouwert, trouwens ek de trije oare boeken: Ik ha’t ris hân fan Ype Poortinga, mei Jan Hepkes (Wouda) syn fetste folksferhalen; De wrâld fan Brolsma, seis nijsgjirrige essees ûnder redaksje fan Doeke Sijens, oer in ferstoarne skriuwer wa syn naam my bekend wie, mar net folle mear; en fan Abe de Vries essees, sorry essays, oer de Fryske literatuer mei de wûnderlike -mar neitiid begrypbere- titel Identiteit en kowesturten. Ik kin dy sizze, broeder, in goed essee/essay bliuwt de muoite wurdich, ek mear as fyftjin jier nei dato. Kin ik noch in soad fan opstekke.

Jawis, Louis Leroy… Soe er ea ûlen sjoen ha yn en om syn katedraal oan ’e IJnzeleane yn Mildaam? Soe er ek petear hân ha mei fûgels, of hat er inkeld praten mei beammen?

No, as ik it dan leaver net mear oer de dea hawwe mei, dan mar oer in oare boech wat fierder sjoen. Wat betsjut tiid fan libben as wy de grinzen foarby tinke? Dizze dagen kom ik dan moai út by Louis Leroy. Sjochst him noch fytsen?

Dêr moatsto mei ophâlde, Lomme. Brûk dat wurd net! Moatst it net oproppe.  Nevernoait net. No kin ik my oars dyn nijste foby (of hobby?) oer dyn psychysk en fysysk ferfal wol in bytsje yntinke, dyn biberens en spanning, bekommernis en benaudens, eangsten en bangens en panyk en al soks sa mear. It is ommers algemien bekend dat de twadberne fan in twilling meastal no ien kear net de sterkste is. Op it stuit dat ik fan ús beiden mei sûnreade wangen de njoggenennjoggentich oantikje, dan hasto minstens de fiifennjoggentich bestippe. Dus wêr giet dit oer, jonge? By dy wei sette, blinders. It is inkeld in banaal wurdsje fan mar trije letters; de eangst foar dit fenomeen kinne en moatte wy net earnstich nimme. Dan binne der wol oare plakken op ‘e wrâld dêr’t de need heger of slimmer en dreger is.

Fan ’e wike hie ik Piter oer ’e flier, foar in pear bakjes kofje en wat petear oer skriuwers, resinsjes, âlde tiden ensafuorthinne. Hy hie meinommen twa boeken foar my om te besprekken, fjouwer Hispelske dichtbondels op myn bestelling en noch in fiifde as presinsje. En witst wat? De dea komt my wrachjes wer út alle hoeken en hernen temjitte. Foarearst kin ik wer efkes foarút mei mysels op ’e hichte te bringen oer myn eigen grêf.

Wat bliuwt der oer as der neat mear falt te dwaan? Krekt, mar wer ris in boek yn ’e hannen nimme. Hjoed it earste boek útlêzen yn ’e Hendrik Groen syklus, Pogingen iets van het leven te maken; het geheime dagboek van Hendrik Groen, 83¼ jaar. Nei myn geëamel oer stive spieren, brike bonken en giel útsleine tosken wie ik der blykber lang om let no ryp foar en pak fan ’e wike dit boek mei út ’e biblioteek. It moat dêr op syn minst al sân jier op ’e planken stien hawwe. Wêrom ha ik der sa lang wachte mei dit boek te lêzen? Ik tink dat it maffe wurdsje ‘geheim’ en dat puberale ‘trijentachtich en in fearns jier’ my oant no ta tsjinhâlden hawwe, as in flauwe imitaasje fan de searje ‘geheime’ deiboeken fan Adrian Mole (13 en trije fearns jier âld), dat yn ’e tachtiger jierren yn Ingelân in allemachtige bestseller wie. Ik hie gewoan gjin fidúsje yn dizze mallichheid. No pas hear ik dat in soad minsken om my hinne dit boek al folle earder lêzen hawwe en mei in soad nocht. Of se hawwe de films sjoen op telefyzje, mei dy healbakken komyk André van Duin yn ien fan ’e haadrollen.

‘It bout op mei ferfal,’ seist. Twaensantich en blinders, de spieren wurde stiver, de bonken briker en de nije tosken gieler. Hasto dat no ek, dat der hieltyd mear krommels en triedsjes fleis tusken de kiezzen efter bliuwe? Hast alle twa wiken moat der wer in nij pakje toskpluzers op ’e tafel komme. En dat binne allinnich noch mar de fysike beslommeringen. Slimmer is dat de wrâld om ús hinne sa fluch feroaret dat wy it amper bysloffe kinne. Hoefolle tiid ik wol net nedich ha om myn fokus alle kearen op ’e nij foar it fizier te krijen, fan wennen oan in nije ôfstânsbetsjinning oant it oanlûken fan ’e sokken en it lêzen fan ’e krante. Ek al hat sawol de Ljouwerter as de Haarlimmer tsjintwurdich net folle mear om ’e hakken as it opheljen fan âldsear en it útsuteljen fan nijmoadrige fratsen.

Sjit